Λιθίαση ουροποιητικού συστήματος

Εισαγωγή

Λίθοι Νεφρών και ουρητήρων

Οι νεφροί, οι ουρητήρες, η ουροδόχος κύστη και η ουρήθρα αποτελούν το ουροποιητικό σύστημα.

Οι λίθοι των νεφρών και των ουρητήρων συνιστούν μια πολύ συνήθη ασθένεια ιδίως σε ευημερούσες κοινωνίες. Η δημιουργία λίθων είναι συνέπεια μίας περίπλοκης φυσικής διαδικασίας. Αρχικά σχηματίζονται πολύ μικροί κρύσταλλοι, οι οποίοι μετά συσσώρευσή τους μεγεθύνονται και μετά συγκράτησή τους σε κάποιο σημείο του νεφρού ερχόμενοι και σε επαφή με το επιθήλιο του νεφρού μετατρέπονται σε λίθους. Οι λίθοι αυτοί είτε παραμένουν στο νεφρό είτε αποβάλλονται στον ουρητήρα.

Ο σχηματισμός λίθων στο ουροποιητικό σύστημα αποτελεί την τρίτη κατά σειρά συχνότητας πάθηση στον άνθρωπο μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη. Οι λίθοι του ουροποιητικού συστήματος εμφανίζονται σε άτομα κάθε ηλικίας και φύλου, σε κάθε φυλή και χώρα και είναι γνωστοί από τους αρχαίους χρόνους.

Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες σε αναλογία 2,5:1, με υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης στην ηλικία των 30 ετών για τους άνδρες, ενώ στις γυναίκες η εμφάνιση λίθων είναι συχνότερη στις ηλικίες των 35 και 55 ετών. 1 στους 10 ανθρώπους σχηματίζει κάποιο λίθο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το αρχικό επεισόδιο νεφρολιθίασης φθάνει το 10%, ενώ μέσα σε 5-7 χρόνια το ποσοστό υποτροπής ανέρχεται στο 50%. Πρόσφατα παρατηρήθηκε αύξηση της ουρολιθίασης των γυναικών, πιθανώς λόγω αλλαγών στον τρόπο ζωής και τις διατροφικές τους συνήθειες.

Σήμερα θεωρείται ότι για την εμφάνιση της λιθίασης ευθύνονται κληρονομικές και γενετικές ανωμαλίες. Μελέτες έχουν δείξει ότι στο 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρεται ύπαρξη λιθίασης και σε άλλα μέλη της οικογένειας, κάτι που πιθανόν να οφείλεται στις ίδιες διατροφικές συνήθειες και τις συνθήκες διαβίωσης.

Η επίπτωση της λιθίασης παρουσιάζει γεωγραφική κατανομή, δηλαδή στις διάφορες γεωγραφικές ζώνες παρουσιάζονται διαφορετικά ποσοστά λιθίασης. Αυτό οφείλεται στη διαφορά των κλιματολογικών συνθηκών και την περιεκτικότητα του πόσιμου νερού σε ιχνοστοιχεία π.χ. ασβέστιο, μαγνήσιο, αλλά και στην αλλαγή στις  διατροφικές συνήθειες ή και τον τρόπο ζωής π.χ. στις Δυτικές κοινωνίες.

Η λήψη άφθονων υγρών είναι ένας σημαντικός διαιτητικός παράγοντας για την πρόληψη της λιθίασης. Μικρή πρόσληψη ή μεγάλες απώλειες υγρών δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση ουρολιθίασης.


Τι είδους συμπτωματολογία παρουσιάζουν οι ασθενείς με λιθίαση;

Είναι δυνατόν οι λίθοι στο ουροποιητικό σύστημα να μην προκαλούν συμπτώματα και η ανίχνευσή τους να αποτελεί τυχαίο γεγονός. Συνήθως η λιθίαση του ουροποιητικού εμφανίζεται κλινικά σαν οξύς πόνος, ο γνωστός μας κωλικός, δηλαδή πόνος στην οσφυϊκή χώρα με αντανάκλαση στο κάτω τεταρτημόριο της κοιλιάς. Ο ασθενής που πονά κινείται χαρακτηριστικά συνεχώς μη μπορώντας να βρει ανακούφιση σε καμία θέση. Όσο ο λίθος πλησιάζει προς την ουροδόχο κύστη, ο πόνος αλλάζει χαρακτηριστικά και επεκτείνεται στη περιοχή της κύστης, ενώ συνυπάρχει έντονη συχνουρία και τάση προς ούρηση. Καθώς μάλιστα η νεύρωση του στομάχου και του νεφρού είναι η ίδια, ο πόνος τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από ναυτία και εμετούς.

» Πως θα γίνει η διάγνωση της λιθίασης;

Για τη διάγνωση της λιθίασης η πρώτη εξέταση που ζητά κανείς είναι η απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ), ενώ το υπερηχογράφημα είναι μια ταχεία, εύχρηστη και ακίνδυνη εξέταση που βοηθά στη διάγνωση της λιθίασης, γιατί μας δίνει συμπληρωματικές πληροφορίες. Σήμερα η αξονική τομογραφία χωρίς τη λήψη σκιαγραφικού θεωρείται η εξέταση εκλογής.

» Ποιά είναι η θεραπεία σε περίπτωση λιθίασης;

Η θεραπεία της λιθίασης έχει διπλό σκοπό, αρχικά την αντιμετώπιση του πόνου και κατόπιν την απομάκρυνση του λίθου. Η καλύτερη και οριστική θεραπεία ενός επεισοδίου κωλικού είναι είτε η αποβολή του λίθου αυτόματα είτε η αφαίρεσή του.

Η απόφαση για το είδος της θεραπείας ενός λίθου εξαρτάται κυρίως από το μέγεθός του και, κατά δεύτερο λόγο, από την εντόπισή του. Σε ποσοστό 85% περίπου οι λίθοι διαμέτρου μικρότερης των 5 χιλ. αποβάλλονται συνήθως αυτόματα, ενώ οι πιθανότητες να περάσουν και να αποβληθούν αυτόματα αυξάνονται όσο πιο χαμηλά είναι οι λίθοι, δηλαδή όσο πιο κοντά προς την κύστη. Σε περίπτωση μη αυτόματης αποβολής του λίθου, το χρονικό όριο των 4 εβδομάδων θεωρείται ένας λογικός χρόνος αναμονής, αφού ο νεφρός δεν κινδυνεύει στο διάστημα αυτό, καθώς έχει βρεθεί ότι ανιχνεύσιμη βλάβη σε έναν προηγουμένως φυσιολογικό νεφρό εμφανίζεται μετά από 4 εβδομάδες πλήρους απόφραξης.

» Πότε επεμβαίνει ο γιατρός στην απομάκρυνση του λίθου και πως;

Η αντιμετώπιση της λιθίασης συνίσταται στην απομάκρυνση του λίθου. Για το σκοπό αυτό στη σημερινή εποχή των ελάχιστα επεμβατικών θεραπειών, η χειρουργική αφαίρεση των λίθων με τομή έχει, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, περιοριστεί, αφού το οπλοστάσιο του ουρολόγου έχει εμπλουτιστεί με αποτελεσματικές και λιγότερο επεμβατικές μεθόδους. Τέτοιες μέθοδοι είναι η εξωσωματική λιθοτριψία, η ουρητηροσκοπική και η διαδερμική νεφρολιθοτριψία. Σημειώνεται, ότι η εξωσωματική λιθοτριψία και η διαδερμική νεφρολιθοτριψία έχουν αντένδειξη κατά την εγκυμοσύνη.

» Εξωσωματική λιθοτριψία (ESWL)

Η εξωσωματική λιθοτριψία με κύματα κρούσης εμφανίστηκε το 1980 και έφερε αληθινή επανάσταση στην αντιμετώπιση της λιθίασης. Με τη χρήση των κρουστικών κυμάτων επιδιώκεται ο κατακερματισμός του λίθου σε μικρά συγκρίματα, ώστε να είναι εύκολη πλέον η αυτόματη αποβολή τους με τα ούρα. Έχει καλύτερα αποτελέσματα στους λίθους του νεφρού και του αρχικού τμήματος του ουρητήρα, ενώ η μέθοδος αυτή δεν είναι κατάλληλη για όλα τα είδη των λίθων.

Η εξωσωματική λιθοτριψία γίνεται σε εξωτερική βάση και ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι την ίδια ημέρα, ενώ μετά από δύο έως τρεις ημέρες επιστρέφει στις κανονικές του δραστηριότητες. Η εξωσωματική λιθοτριψία είναι μια πολύ ασφαλής μέθοδος, αλλά είναι δυνατόν μετά τον κατακερματισμό του λίθου τα συγκρίματα να είναι ακόμα πολύ μεγάλα για να αποβληθούν από μόνα τους και να προκληθεί απόφραξη και κωλικός. Σε τέτοια περίπτωση ή επαναλαμβάνεται η εξωσωματική λιθοτριψία ή ο λίθος θα πρέπει στη συνέχεια να αφαιρεθεί με άλλους τρόπους.

» Ουρητηροσκόπηση και ενδοσωματική (Ενδοσκοπική) λιθοτριψία

Η ουρητηροσκόπηση είναι μέθοδος κατά την οποία ένα μακρύ ημιάκαμπτο ή εύκαμπτο λεπτό όργανο, το ουρητηροσκόπιο, προωθείται υπό άμεση όραση ή μέσω μιας μικρής κάμερας προσαρμοσμένης σ’ αυτό, διαμέσου της ουρήθρας στην ουροδόχο κύστη και περαιτέρω εισάγεται εντός του ουρητήρα. Αφού εντοπιστεί ο λίθος, ίνες διαφόρων τύπων μπορεί να εισαχθούν διαμέσου του οργάνου για θρυμματισμό του, όπως επίσης και ειδικές λαβίδες, οι οποίες μετά σύλληψη των συγκριμάτων τα αφαιρούν. Την επόμενη συνήθως ημέρα μετά την Ουρητηροσκόπηση, ο ασθενής εγκαταλείπει το νοσοκομείο και μετά από δύο έως τρεις ημέρες μπορεί να επιστρέψει στις καθημερινές του δραστηριότητες.

» Διαδερμική νεφρολιθοτριψία (PCNL)

Η διαδερμική λιθοτριψία είναι μέθοδος με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Έχει ένδειξη κυρίως για τους λίθους εκείνους που δεν δύνανται να αντιμετωπιστούν με την εξωσωματική λιθοτριψία. Τέτοιες περιπτώσεις είναι λίθοι μεγαλύτεροι από 2 εκ., οι κοραλλιογενείς λίθοι, οι σκληροί λίθοι που είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην εξωσωματική λιθοτριψία, καθώς και λίθοι σε ασθενείς με δυσμορφία του σκελετού τους ή μεγάλη παχυσαρκία. Με τον ασθενή σε πρηνή ή ύπτια θέση γίνεται παρακέντηση του νεφρού και δημιουργία διαύλου προς αυτόν για την ελεύθερη προσπέλαση σ’ αυτόν άκαμπτου ή εύκαμπτου οργάνου του νεφροσκοπίου. Αφού εντοπιστεί ο λίθος, ίνες διαφόρων τύπων μπορεί να εισαχθούν διαμέσου του οργάνου για θρυμματισμό του, όπως επίσης και ειδικές λαβίδες για τη σύλληψη των συγκριμάτων και αφαίρεσή τους. Μετά την αφαίρεση του λίθου, αφήνεται στον νεφρό ένας καθετήρας, συνήθως για λίγες μέρες με σκοπό την παροχέτευση των ούρων και τον έλεγχο της φυσιολογικά υπάρχουσας αιματουρίας.

Συχνές ερωτήσεις από τους ασθενείς

Τι προκαλεί τους λίθους των νεφρών;

Χαμηλός όγκος ούρων

Απώλεια σωματικών υγρών σε έντονη εργασία, ζεστές θερμοκρασίες ή ανεπαρκής λήψη υγρών έχουν σαν αποτέλεσμα τον χαμηλό όγκο ούρων. Στις περιπτώσεις αυτές τα ούρα είναι πολύ συμπυκνωμένα και σκουραίνουν επειδή υπάρχουν λιγότερα υγρά στα ούρα για να διαλύσουν τα άλατα. Η επαρκής κατανάλωση υγρών (2-3 λίτρα την ημέρα) μπορεί εύκολα να ελαχιστοποιήσει αυτόν τον κίνδυνο. Ο αποφασιστικός παράγοντας είναι η ποσότητα των παραγόμενων ούρων και για το λόγο αυτό η ποσότητα του πόσιμου νερού πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως. 

Τροφή

Η λήψη πάρα πολύ ασβεστίου με την τροφή μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό λίθων ασβεστίου. Παρ' όλα αυτά, το ασβέστιο είναι σημαντικό για την αντοχή των οστών. Αντί για μια δίαιτα χαμηλή σε ασβέστιο, συνιστάται να καταναλώνεται λιγότερο αλάτι. Με τον τρόπο αυτό ο νεφρός αποκτάει την ικανότητα να επαναπροσλαμβάνει περισσότερο ασβέστιο από τα ούρα.

Τα οξαλικά αποτελούν επίσης ένα σημαντικό συστατικό των λίθων. Δίαιτα πλούσια σε οξαλικά μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργία λίθων στους νεφρούς. Τέλος διατροφή πλούσια σε κρέας κάνει τα ούρα πιο όξινα. Αυτό ευνοεί τον σχηματισμό λίθων οξαλικού ασβεστίου και ουρικού οξέος.

Συχνή διάρροια

Οι χρόνιες φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, όπως η νόσος του Crohn η ελκώδης κολίτιδα ή οι χειρουργικές επεμβάσεις στο γαστρεντερικό σύστημα, οδηγούν συχνά σε χρόνιες διάρροια, με αποτέλεσμα απώλεια μεγάλων ποσοτήτων νερού, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε χαμηλό όγκο ούρων.

Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία αλλάζει την οξύτητα των ούρων, προάγοντας έτσι τον σχηματισμό λίθων.

Άλλες ασθένειες

Η υπερλειτουργία του παραθυρεοειδούς αδένα και σπάνιες κληρονομικές ασθένειες, όπως η κυστινουρία, μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο σχηματισμού λίθων.

Ορισμένα φάρμακα

Ενημερώστε το γιατρό σας σχετικά με τα φάρμακα και τα συμπληρώματα που παίρνετε και αποφεύγετε να λαμβάνετε μόνοι σας φάρμακα.

Οικογενειακό ιστορικό

Από τις επιδημιολογικές μελέτες επισημαίνεται ο ρόλος της κληρονομικότητας στη λιθίαση, ενώ είναι γνωστή και η επίπτωση αυτή περισσότερο ή λιγότερο στις διάφορες φυλές.

Γιατί δημιούργησα λίθους στο νεφρό?

Ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας σας είναι η εύρεση της αιτίας σχηματισμού των λίθων. Για το σκοπό αυτό μπορούν να πραγματοποιηθούν διάφορες δοκιμές, όπως ανάλυση των συνθηκών και του τρόπου διαβίωσης, των διατροφικών σας συνηθειών και της ύπαρξης περιστατικών λιθίασης στην οικογένεια.

Ο εργαστηριακός έλεγχος πρέπει να περιλαμβάνει εξετάσεις αίματος και ούρων, ανάλυση της σύστασης του λίθου και πιθανόν μεταβολικό έλεγχο των ούρων 24ωρου.

Ποια είναι τα σημάδια της λιθίασης στο ουροποιητικό?

Πολλές φορές οι λίθοι στους νεφρούς δεν προκαλούν συμπτωματολογία και δυνατόν να αποβληθούν αυτόματα. Στην περίπτωση όμως που ο λίθος μετακινηθεί δυνατόν να προκληθεί κωλικός. Εάν κατά τη μετακίνησή του ο λίθος προκαλέσει απόφραξη στον ουρητήρα, η ροή των ούρων παρεμποδίζεται με αποτέλεσμα την κατακράτηση των ούρων και την επέκταση της στάσης αυτής των ούρων στο νεφρό.

Συχνά συμπτώματα της λιθίασης στο ουροποιητικό σύστημα 

Η συμπτωματολογία της λιθίασης είναι ανάλογη της θέσης του λίθου. Συνήθως παρατηρείται αιχμηρός πόνος στην πλάτη και την οσφυϊκή χώρα, με επέκταση  στην κοιλιά και τη βουβωνική χώρα. Τις περισσότερες φορές ο πόνος εμφανίζεται ξαφνικά και συνήθως έχει κυματοειδή χαρακτήρα, κάτι που προκύπτει από το γεγονός ότι οι μύες του ουροποιητικού συστήματος προσπαθούν επανειλημμένα να προωθήσουν και να αποβάλλουν το λίθο. Άλλα συμπτώματα είναι

Ø  Το αίσθημα της επιτακτικής ούρησης

Ø  Η συχνή ούρηση

Ø  Καύσος κατά την ούρηση

Ø  Σκούρα ή κόκκινα ούρα λόγω αίματος

Ø  Ναυτία και έμετος

Πόνος στο άκρο του πέους στους άντρες 

Τι μπορώ να κάνω για να αποφύγω τη λιθίαση στο ουροποιητικό σύστημα

Έχοντας διαπιστώσει γιατί δημιουργείτε λίθους, μπορούμε να συμβάλλουμε στη μείωση του κινδύνου υποτροπής της λιθίασης. Προτείνεται λοιπόν η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών σας, ενώ ορισμένα φάρμακα, όπως οι  θειαζίδες, το κιτρικό ασβέστιο και η αλλοπουρινόλη μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη εμφάνισης νέων λίθων.

Πως διαγιγνώσκονται οι λίθοι του νεφρού ή του ουρητήρα?

Συχνά τα τυπικά συμπτώματα του πόνου ή η ύπαρξη αίματος στα ούρα είναι ενδεικτικά ύπαρξης λίθου. Ο γιατρός σας με τη χρήση απεικονιστικών τεχνικών, όπως το υπερηχογράφημα ή η υπολογιστική τομογραφία (CT), θα σας βοηθήσει στην επιβεβαίωση της υποψίας. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να προσδιοριστεί το μέγεθος του λίθου και ταυτόχρονα και η ακριβής θέση του στο ουροποιητικό. Η υπολογιστική τομογραφία είναι η μέθοδος επιλογής, ενώ πολλές φορές οι λίθοι δεν προκαλούν συμπτωματολογία και ανιχνεύονται τυχαία κατά τη διάρκεια μιας ακτινογραφίας.

Πως θεραπεύονται οι λίθοι του νεφρού ή του ουρητήρα?

Η θεραπεία εξαρτάται από τον τύπο του λίθου, την ένταση και τη διάρκεια του πόνου. Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές επιλογές που παρουσιάζονται παρακάτω. Θα συζητήσουμε μαζί σας την καλύτερη επιλογή για εσάς. Συχνά μπορείτε να περιμένετε να αποβληθεί ο λίθος αυτόματα. Οι μικροί λίθοι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα αυτόματης αποβολής από τους μεγάλους. Ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή τη διαδικασία χαλαρώνοντας τον ουρητήρα και διευκολύνοντας τη διέλευση του λίθου. Τα παυσίπονα μπορούν να ανακουφίσουν από τα συμπτώματα.

Πότε πρέπει να αναζητήσω το γιατρό?

Σε περίπτωση πυρετού, ρίγους ή παρατεταμένου πόνου στην αντίστοιχη πλευρά, είναι απαραίτητη η άμεση εξέταση από γιατρό.

Πότε είναι απαραίτητη η αντιμετώπιση του προβλήματος με επέμβαση

Ø  Σε περίπτωση μη αυτόματης αποβολής του λίθου.

Ø  Σε έντονο πόνο, ώστε να είναι αδύνατη η αναμονή της αυτόματης αποβολής του λίθου.

Ø  Σε περίπτωση που επιδεινώνεται η νεφρική λειτουργία λόγω του λίθου.

Ø  Σε περίπτωση λοίμωξης του ουροποιητικού συστήματος.

Σήμερα, οι χειρουργικές επεμβάσεις αφαίρεσης των λίθων είναι συνήθως οι ελάχιστα επεμβατικές, κάτι που σημαίνει ότι δεν πραγματοποιείται τομή, ο χρόνος της επέμβασης συνήθως είναι μικρός, προκαλείται ελάχιστη δυσφορία, ενώ η ανάκαμψη και η επιστροφή στην καθημερινότητα είναι γρήγορη.

Τι πρέπει να γνωρίζω για τον ουρητηρικό νάρθηκα ?(pigtail)

Η ύπαρξη αίματος στα ούρα είναι φυσιολογική σε ύπαρξη ουρητηρικού νάρθηκα και για το λόγο αυτό απαιτείται αυξημένη λήψη υγρών.

Ο ουρητηρικός νάρθηκας είναι ένα ξένο σώμα και μπορεί να οδηγήσει σε συμπτωματολογία επιτακτικής ούρησης και σε πόνο που σχετίζεται με την κίνηση.

Η έλλειψη βαλβιδικού μηχανισμού μπορεί, λόγω παλινδρόμησης των ούρων, περιστασιακά να προκαλέσει πίεση στην περιοχή των νεφρών κατά τη διάρκεια της ούρησης. Η συχνότερη ούρηση συμβάλλει στη μείωση της πίεσης της ουροδόχου κύστης και κατά συνέπεια μείωση της πίεσης και στους νεφρούς.

Ο ουρητηρικός νάρθηκας πρέπει κατά κανόνα, να αφαιρεθεί ή να αντικατασταθεί το αργότερο 3 μήνες μετά από την τοποθέτησή του.

Σε περίπτωση πυρετού ή ρίγους πρέπει να γίνει άμεση ουρολογική εκτίμηση του ασθενή.